Hildo's Brown Bess!
Een musket in kaliber .75, en da's een joekel!

 Back  

 

Hildo's Brown Bess!

Dat Hildo bovengemiddeld geïnteresseerd is in zwartkruit wapens kan u haast niet ontgaan zijn. De aanschaf van deze Brown Bess past Hildo dan ook als de spreekwoordelijke handschoen. Dit wapen is waarschijnlijk de beste kwaliteit Italiaanse replica Brown Bess die er te koop is, een vrijwel exact nagemaakte originele dus. Inmiddels heeft deze musket al wat gebruikssporen van de laatste 18 jaar. Maar een brandnieuwe musket ziet er toch altijd een beetje onnatuurlijk uit, vindt Hildo, dus wat gebruikssporen zijn mooi meegenomen. Om echt mee te schieten is deze replica veel beter geschikt. Als er wat stuk gaat is het niet zo erg, u vernielt geen waardevol antiek stuk. Bovendien is dit wapen uit 1990 eigenlijk vrijwel nieuw, zeker in vergelijking met de originele antieke uitvoeringen, en dus stukken veiliger en dat komt goed uit want ontploffende musketten vindt Hildo maar niks. Een originele Brown Bess in uitstekende staat is voor Hildo onbetaalbaar en al zou hij er eentje hebben... om er dan mee naar de schietbaan te gaan? Echt niet..

Historie van deze Brown Bess

Hildo heeft aan het begin van zijn sportschietcarrière de vorige eigenaar, ene Henkie die de musket ook gebruikt aanschafte, in 2005 al eens zien schieten op een westernwedstrijd. Dit was tevens de eerste keer dat Hildo überhaupt mensen zag knallen met zwartkruit. En Henkie met z'n Brown Bess maakte de mooiste klappen van allemaal. Het plaatje staat nog steeds in Hildo's geheugen gegrift. Toen hij er bij toeval achter kwam dat deze Bess te koop was, wist hij dat het zo had moeten zijn. Dit was eigenlijk altijd al Hildo's Brown Bess, alleen eerst nog even in het bezit van Henkie. Zo is het mensen. Deze Brown Bess gaat pas, verplicht, weer weg als Hildo stopt met de schietsport.

Wat zegt de fabrikant Davide Pedersoli over zijn product?

The Brown Bess was the musket used by the English troops during the Empire extension and consolidation in India and America. Veteran of the Seven Years War, it was used also by Wellington during the war in the Iberian Peninsula and at Waterloo. The infantry troops of almost the entire world used it, from the European Nations allied with the English to the Mexican troops, who used it until the last battle with United States on the 13th of September 1874 at Chapultepec. Our reproduction has a lock with the signature of the gunsmith William Grice and the date 1762, the crown and the alphabetical letters GR (Georgius Rex). The smooth bore barrel is made of steel, satin finish, the walnut stock is oil finish. Available are the bayonet and the scabbard.

 

Geschiedenis van de originele Brown Bess

Als de feiten hier en daar niet helemáál kloppen... Hildo heeft alle info zomaar van internet gesprokkeld en als de informatie niet geheel correct was of verkeerd is geïnterpreteerd... C'est la vie hoor!

Gaat u er eerst maar even voor zitten want er is nogal wat over te vertellen. Als u zelf even wat googlet, dan struikelt u bijkans over sites die u van alles uitleggen over deze musket. Hildo maakt het u makkelijk en somt even wat zaken voor u op.

Deze musket is van origine Engels en is van 1722 tot 1838 gebruikt in vuursteen uitvoering, door zowel de Engelsen als andere landen want de Engelsen waren niet te beroerd om het te verkopen. De Brown Bess was het eerste wapen waarmee de Engelsen tot een soort van 'standaard wapen' wilden komen. De lopende band was nog niet uitgevonden en tijdens de fabricatie werd ervoor gezorgd dat de wapens zoveel mogelijk op elkaar leken. Makkelijk als je vervangende onderdelen wilt plaatsen, ook handig dat de loden kogels van de ene ook in de ander musket passen. Het standaard wapen was een 'Pattern'. Een enkel voorbeeld wapen dat als basis diende voor alle wapens die geproduceerd werden. Het 'Pattern' bleef altijd aanwezig zodat wapensmeden te allen tijde konden checken of hun maatvoering nog wel klopte. Het was voorzien van het kaliber .75, de grootse leger musket ooit gemaakt volgens Hildo, en er werd een knuppel van een ronde loden bal in verschoten. De naam Brown Bess is overigens slechts een bijnaam. Hildo heeft gelezen dat het originele wapen een gebruineerde loop had, maar ook dat het wapen géén gebruineerde loop had... Onduidelijke herkomst dus. De bijnaam Brown Bess werd pas rond 1770 algemeen gebruikt en dat is tot op heden nog steeds niet veranderd. Het is echter nooit de officiële benaming geweest, die is 'Longland Pattern musket' en 'Shortland Pattern musket', in verschillende uitvoeringen, maar 'Brown Bess', dat bekt gewoon lekkerder.

1st model

De allereerste Brown Bess was de 'Longland Pattern musket' en werd geïntroduceerd in 1722. Het wapen heeft een looplengte van maar liefst 46 inches en met een totale lengte van 63 inch is het daarmee de langste uitvoering van alle 'Bessen'. Een tweede, nauwelijks veranderde, uitvoering kwam in 1742. Daarop kwam de 1756 uitvoering, waarbij onder andere de looplengte gereduceerd werd tot 42 inch. Hildo's Brown Bess is waarschijnlijk een kopie van het 1756 Pattern.

2nd model

Geïntroduceerd in 1769 als het '1769 Shortland Pattern' met een looplengte van 42 inch. Het werd tot 1790 gebruikt en daarna opgevolgd door de 3rd model.

Ook de vroegere uitvoering '1756 Marine en Militia Pattern' hadden al de kortere looplengte van 42 inch. Deze wapens werden onder andere gebruikt in de onafhankelijkheidsoorlog van Amerika, maar ook de oudere Long Land Patterns werden nog ingezet.

3rd model Het 'East India Pattern' was nog iets korter met een 39 inch loop en werd voor de East India Company ontwikkeld. Een jaartal weet Hildo niet. Het wapen beviel blijkbaar goed en werd vanaf 1797 ook voor de Britse troepen gemaakt en gebruikt in, onder andere, de Napoleontische oorlogen. Uiteraard tegen Napoleon... Dit wapen met de kortere 39 inch loop werd uiteindelijk tot de jaren 1850 door de Britse troepen en militia's gebruikt. In 1853 kwam de opvolger. Maar er zijn vast ook nog wel wat verdwaalde Brown Bessen ingezet tijdens de burgeroorlog in Amerika. Het schijnt echt in behoorlijke aantallen te zijn geproduceerd tijdens de Napoleontische oorlogen voor de Britse troepen. Er wordt gesproken over een kleine drie miljoen! Dat lijkt Hildo wel heel erg veel.

 

Het einde van de Brown Bess

Het eind van de Brown Bess komt eigenlijk al met het 'Pattern 1839'. Vanaf 1839 werden de verouderde vuursteen musketten geconverteerd naar het moderne, voor die tijd dan, percussie ontstekingsysteem. Het 1839 Pattern zijn dus oudere vuursteen musketten die geconverteerd zijn naar percussie. In 1841 werd een klein fikkie een grote vuurzee bij de Tower of Londen, de 'Londen Arsenal'. Daarbij ging een grote hoeveelheid opgeslagen Brown Bessen (Hildo las ergens 200.000) die op de nominatie stonden om te worden geconverteerd naar percussie, in vlammen op. De nieuwe musket 'Pattern 1842' (zie foto hierboven) die daarna gemaakt werd, was om de verliezen door de brand aan te zuiveren. Het was in feite de eerste Land Pattern die af fabriek al met het modernere percussie ontstekingssysteem was voorzien en daarmee, wat Hildo betreft, geen échte Brown Bess meer is. Desondanks zijn deze musketten nog steeds voorzien van een gladde loop in het typische grote .75 Brown Bess kaliber.

De opvolger

De Pattern 1842 Brown Bess werd uiteindelijk opgevolgd door de P53 (Pattern 1853) Enfield rifled musket, ook nog een voorlader, maar in het kleinere kaliber .577 die met een langwerpige conische kogel geladen werd. Waar de Brown Bess altijd gladloops was geweest, werd de P53 Enfield het eerste Engelse wapen dat was uitgevoerd met trekken en velden in de loop. Gigantische verbetering natuurlijk om op een wat langere afstand iets te raken. De term rifled musket slaat op 'rifled (trekken en velden in de loop) en 'musket' (dat het nog dezelfde lengte had als z'n voorloper, de gladloops musket).

Hildo moet het even kwijt, een P53 Enfield is een smaakvol geweer dat hij niet zou versmaden. Echte antieke, maar ook replica's, zijn nog steeds te koop. Misschien ooit een antieke P53 voor Hildo...?

De Brown Bess in Nederland

Jazeker, ook het Nederlandse leger is voorzien geweest van de Brown Bess. Nadat Napoleon 'gewipt' was, kwam Nederland weer onder zelfbestuur met Willem Frederik als vorst aan het hoofd in het jaar 1813. Nederland was danig ontwapend door Napoleon en vorst Willem moest dus met spoed nieuwe wapens hebben. Nederland was destijds tamelijk dikke vriendjes met Engeland en aldus werd het eerste beste wapen aangeschaft wat in grote getale snel leverbaar was...  de Engelse Brown Bess! De Bessies bevielen niet bijzonder, met name onzuiver schieten door de relatief grote loop en (te) kleine kogel. Al in 1814 werd besloten dat de Engelse Brown Bess het veld moest ruimen ten gunste van het betere Franse .69 musket, het model 1777 corrigé an IX. Nederland kon dit geweer prima zelf bouwen, aangezien België destijds nog bij Nederland hoorde en Luik een bekende wapenstad was. Dit werd het Nieuw Nederlands infanteriegeweer model 1815. Uiteindelijk viel in 1821 het doek voor de Engelse Brown Bess in het Nederlandse leger.

Als u het hele verhaal van de Nederlandse Brown Bess in detail wilt lezen, klikt u naar het Nederlandse Legermuseum.

 

Koning George III (1738-1820) was een flamboyant typje met soms wat psychische problemen. Hij regeerde van 1760-1820 over Engeland, tot aan zijn dood op 81 jarige leeftijd. Wedden dat good old George wel eens een Brown Bess gezien heeft?

 

Pompstok buisjes

Typisch aan de Brown Bess zijn de messing pompstokhouders die onder aan het voorhout gemonteerd zijn. De Fransen hadden bij hun musket, de tegenhanger van de Brown Bess, het Charleville model 1777 en de opvolgers daarvan, de pompstok door een gleuf in het hout lopen. Daardoor is de pompstok bij dat wapen niet zichtbaar.

 

Messing neuskap

Het messing neusje ter bescherming van het voorhout zat er 'in den beginne' bij de Brown Bess nog niet op. Wanneer het wel precies geïntroduceerd werd, is onduidelijk. Ergens rond 1750-1760, denkt Hildo. Ook de pompstok was in het begin van hout.

 

Kaliber .75. Goedendag zeg!

De voorkant van de loop ziet er indrukwekkend uit met het grote .75 gat en dat gapende gat wilt u zeker niet zien als een Brown Bess schutter het slecht met u voor heeft. Van een wat grotere afstand wordt het probleem wat minder, want echt zuiver schieten doet de Bess niet. Hildo ook niet, dus nu kan ie altijd de musket de schuld geven als hij de kaart niet raakt. De korrel op de loop is geen korrel maar een aansluiting voor de bajonet. Er zitten geen echte richtmiddelen op deze musket, maar de bajonetaansluiting kan wel gebruikt worden om te richten. Om redelijk te kunnen schieten met een dergelijke musket, heeft u vast wat ervaring nodig. Maar die krijgt Hildo echt nog wel!

Identificatie van een replica zwartkruit wapen

Dat dit geen originele musket is, kunt u van kilometers afstand zien aan de stempels op de loop. Het doet een beetje afbreuk aan het authenticiteitsgevoel, meent Hildo. Bij zwartkruit revolvers stempelt Uberti het netjes aan de onderkant, hier had het mooi boven de pompstok aan de onderkant  van de loopmonding gekund, maar het staat er pontificaal bovenop. Jammer. Het 'Black Powder Only' opschrift vindt u alleen op replica's. Ten tijde van de zwartkruit wapens was er nog geen nitrokruit, dus had dit opschrift geen zin. Dat de fabrikant DAV (Davide) PEDERSOLI is, mag geen twijfel lijden. Het teken AZ staat voor het bouwjaar, de musket blijkt gemaakt te zijn in 1990. De stempels direct naast het AZ teken zijn Italiaanse proefbank stempels. Het nummer 10946 is het wapennummer. Elk wapen dat op verlof komt in Nederland moet een wapennummer hebben, anders zou het niet te registreren zijn, nietwaar?

 

Dit is een replica van een tamelijk oud model Brown Bess. Op het slot staat 'GRICE' en '1762'. Grice staat voor de Engelse wapensmid William Grice en het jaar 1762 stond waarschijnlijk op het originele wapen dat de Italianen gekopieerd hebben. Hoe u het ook went of keert, 1762 is lang geleden. Om nu, in de 21e eeuw, met een verder identieke techniek te kunnen schieten, is toch best heel bijzonder.

 

Nog een foto van het vuursteen slot omdat het zo mooi is. Het ietwat slordige 'kroontje' stempel kunt u duidelijk zien zitten en de letters GR staan voor Georgius Rex of Koning George III van Engeland (1760-1820). Alleen zijn de letters GR er bij deze replica niet goed op gekomen en lijkt het op GP. Slordig van Pedersoli.

 

Een originele en de Pedersoli

Het bovenste plaatje is de Pedersoli en eronder de originele, dat behoeft geen uitleg. Maar let u eens op de inscriptie GRICE en 1762. Ze staan er bij beide op, maar een erg goede kopie van de originele lijkt de Pedersoli niet. Er zitten nogal wat verschillen tussen beide sloten. De finesse lijkt te missen bij Pedersoli. Het lettertype van Grice en het jaar 1762 zijn ook al niet gelijk, of verschilden de originele Brown Bessen ook zo sterk van elkaar?

 

Scheurtje

Dat Hildo's Brown Bess niet helemaal nieuw is, mag duidelijk zijn. In 18 jaar tijd (bouwjaar 1990) is er toch behoorlijk wat gebeurd met deze musket. Aan de andere kant zit ook nog een kleiner scheurtje in het hout. Niet zo mooi allemaal, maar zoals Hildo al vertelde... het was niet de hoofdprijs. De vorige eigenaar hield ervan om met ladingen van 200 grain te schieten. Dat kan ongetwijfeld veilig met modern staal, maar Hildo lijkt het beter om het met de helft te doen. Het is weliswaar maar een replica, maar toch jammer als het hout nog verder stuk zou gaan. Hoe deze scheur er in gekomen is weet Hildo niet, maar hij weet wel dat wanneer er fatsoenlijk met een musket wordt omgegaan het hout binnen 18 jaar niet scheurt. Gebruikssporen zijn niet erg, maar foei voor degene die hier verantwoordelijk voor is geweest.

 

Linkerkant van de musket met het sierlijke messing zijstuk dat het slot vasthoudt.

 

Scheve haan?

Bijzonder vindt Hildo dat ook hier de haan scheef achter het pandeksel zit. Dat is bij Betty ook al zo. Waarom zou dat nou zijn?

 

 

Versplinterd hout

Het hout van de kolf is een splinter kwijt. 'Adds character', zoals de Engelsen zeggen. Maar hoe je zoiets voor elkaar krijgt? Laten vallen zonder kolfplaat? Dompie!

 

Messing kolfplaat

Het is duidelijk te zien dat de messing kolfplaat vaker dan eens met de grond in aanraking geweest is. Helemaal niet erg hoor, zegt Hildo, daar is ie voor gemaakt. Dat is het mooie aan een replica wapen, u beschadigt geen onvervangbaar stuk antiek. Gebruiken dat ding, en geen zorgen hoeven hebben om een krasje extra!

 

 

 Back